Jubileusz Krzysztofa Kuczkowskiego

 

Ewa i Krzysztof Kuczkowscy, 1 czerwca 2025 roku

 

[laudacja wygłoszona podczas jubileuszu siedemdziesięciolecia urodzin i czterdziestopięciolecia debiutu literackiego Krzysztofa Kuczkowskiego, Teatr Mostownia, Gdańsk, 1 czerwca 2025 roku]

 

Jak Państwo wiedzą, mamy dziś bardzo szczególny dzień. Przyjechaliśmy tu z różnych stron Polski – z bliska i z daleka. Z Gdańska, Sopotu i Gdyni, z Bydgoszczy, Warszawy i Łodzi, Koronowa, Krakowa, Lublina i Nowego Sącza, a nawet z Australii. Wszyscy z jednego powodu. Złączeni jedną myślą. Obchodzimy dziś… Dzień Dziecka. Międzynarodowy Dzień Dziecka.

To jednak, oczywiście, nie jedyny i nawet nie główny powód, dla którego opuściliśmy nasze wioski i miasta, wstaliśmy od stołów i biurek, odłożyliśmy książki i smartfony, wyłączyliśmy świecące na niebiesko ekrany, wsiedliśmy w tramwaje, autobusy, pociągi lub samochody.

Chcieliśmy być tu wszyscy razem. Bo nadeszła wreszcie ta jedyna chwila, ten istotny dzień, czas węzłowy i decydujący – dzień wyborów.

Mamy dziś dzień dziecka i dzień wyborów. Dzień Krzysztofa Kuczkowskiego. Bo właśnie przy imieniu Krzysztof i nazwisku Kuczkowski postawiliśmy wszyscy największy krzyżyk i każdą z przecinających się linii kilka razy pogrubiliśmy przyniesionym z domu długopisem, by nikt ich nie wytarł jakąś magiczną gumką do ścierania krzyżyków.

A zatem ponieważ jest Dzień Dziecka, pozwolą Państwo, że opowiem im przed snem bajeczkę –  o pewnym chłopcu z Gniezna, któremu, proszę rzucić okiem, zdążyła wyrosnąć biała broda i któremu, nie da się tego ukryć, trochę przerzedziły się włosy na głowie. Bo dużo, dużo myślał. I ponieważ jest dzień wyborów, spróbuję też trochę opowiedzieć o jego życiowych decyzjach – o wyborach, które sprawiły, że on siedzi tu z nami, że my siedzimy tu z nim i że wszyscy, chłopcy i dziewczęta z różnych miast i wiosek, absolwenci żłobków i przedszkoli, szkół podstawowych i średnich, studiów wyższych i najwyższych, jesteśmy tu razem i chcemy być razem, chcemy, aby to trwało, bo czujemy – wybacz, drogi Krzysztofie, posłużę się frazą z Nowego Testamentu –  że to dobrze, iż tu jesteśmy.

Rozmowa z Josefem Zumrem o Hrabalu i praskiej Libni

Josef Zumr prezentuje książkę z dedykacją Hrabala, maj 2023 roku [fot. P. Dakowicz]

 

PIĘKNA EPOKA

Z Josefem Zumrem o Hrabalu i „libeńskich sympozjach” rozmawiają Przemysław Dakowicz i Miloš Doležal

 

Przemysław Dakowicz: Proszę pozwolić, panie profesorze, że zaczniemy od historii, którą pana żona opowiedziała w książce przygotowanej przez przyjaciół Hrabala na jego 75. urodziny[1]. Opowieść dotyczy pańskiego ojca. O ile się nie mylę, dorastał pan w Taborze, mieście oddalonym o przeszło siedemdziesiąt kilometrów od Pragi.

Josef Zumr: Owszem, mieszkałem tam od dziesiątego roku życia.

PD: W tekście Libeńskie sympozja pani Jiřina Zumrová wspomina o wydarzeniu z czasów II wojny światowej. W okolicy wsi Tučapy pod Taborem zestrzelono samolot. Opowiadał pan o tym Hrabalowi przy jakiejś okazji. Jak to było?

JZ: Długo jeszcze mieliśmy jakieś rzeczy, które ojciec wymontował z tego niemieckiego samolotu. Zestrzelili go Amerykanie. No i oczywiście zanim służby wrak odnalazły, zrobili to ludzie z okolicy i co się dało odkręcić czy wyrwać, odkręcili i wyrwali.

PD: Pan o tym Hrabalowi opowiedział i on to później wykorzystał w Pociągach pod specjalnym nadzorem. Od pierwszej strony, od drugiego akapitu mamy przetworzenie tamtej opowieści. Oto niewielki fragment: „Wydeptaną w śniegu ścieżką, która prowadziła już do tych czarnych szczątków, szedł mój ojciec, niósł jakiś srebrny instrument muzyczny i uśmiechając się, potrząsał srebrnymi kiszeczkami – jakimiś rurkami. Tak, były to rurki z samolotu, przewody, którymi płynęła benzyna. Dopiero wieczorem w domu zrozumiałem, dlaczego tatuś tak bardzo cieszył się z tej zdobyczy. Pociął je na równe kawałki, wyczyścił, po czym obok tych sześćdziesięciu lśniących rurek położył swój wieczny ołówek z wysuwanym grafitem”[2].

JZ: Mój tata był majsterkowiczem amatorem. Odkręcił czy odciął ze strąconego samolotu takie aluminiowe rurki, od benzyny lub od czegoś podobnego, i przyniósł je do domu, a ja zrobiłem z nich czterobarwną kredkę, w której dało się wymieniać rysiki. Słowem – została nam pamiątka. Hrabalowi bardzo się to podobało, pożyczał sobie ode mnie tę kredkę, traktował ją jako coś w rodzaju wojennego suweniru.

PD: Hrabal przeprowadził się do praskiej dzielnicy Libeň w październiku 1950 roku. Trzy lata wcześniej pan zdał maturę i zapisał się na studia. Jak każdy, kto poruszał się po centrum Pragi, widział pan, na początku roku 1948, tak zwany Zwycięski Luty, przejęcie władzy przez czechosłowackich komunistów.

JZ: No tak, jesienią 1947 roku zacząłem studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola.

Czeska poezja i rozmowa o Hrabalu w „Tyglu Kultury”

 

W „wyszehradzkim” numerze „Tygla Kultury” wiersze Miloša Doležala w przekładzie P. Dakowicza oraz rozmowa z prof. Josefem Zumrem o Bohumilu Hrabalu. Łódzkie pismo można kupić TUTAJ.

 

O poezji Miloša Doležala na łamach wrocławskiej „Bohemistyki”

 

Z pełnym tekstem artykułu można się zapoznać TUTAJ. 

 

Bohumil HRABAL: Wesołego Alleluja

 

fot. Hana Hamplová

 

Droga Kwiecieńko,

we wtorek U Tygra było nazbyt, stanowczo nazbyt wesoło. Złota Praga nareszcie przyniosła kalendarz, na którym jest Plac Wacława, jakby go namalował secesyjny malarz, przed hotelem Europa jest kareta i na niej cała ta Złota Praga w kostiumach z epoki, jest tam o kulach również autor plakatu, jest tam także Mládek w meloniku, ja zaś, że byłem w szpitalu na oddziale połamanych serc, jestem całkiem na dole z uniesionym kapeluszem i szalem, [przeniesiony] z fotografii z zeszłorocznego kalendarza, a tam pod napisem HOTEL EUROPA ciągnie się na dole złoty napis… «Złota Praga wychodzi z Europy»… praska ironia, podczas gdy Václav Havel uzyskuje wejście do Europy, Złota Praga z niej wychodzi... i ostatecznie napisałem pod swoją fotografią... «i powraca raz jeszcze do Gogola i Jesienina, i Chagalla»… i tak jestem wszystkim pognębiony, że Gogol i Jesienin są moim ocaleniem, opuszczam Europę i odnajduję w Jesieninie to coś podstawowego, poetyckiego, lirycznie poetycznego i tragicznego, że sztuka naprawdę jest starą świnią, która pożera swoje młode… tak to ma być, osobiste doświadczenie, przeżycie i w pewnym sensie także odwaga poświęcenia samego siebie tak jak mój Jesienin. Jestem na dnie swoich sił, piję więcej niż powinienem, doświadczam sytuacji delirycznych i boję się ludzi…

U Tygra było wesoło, nazbyt wesoło, rozdawałem przyjaciołom Podziemne rzeczki, które mi zostały, a przede wszystkim kalendarze o tym, jak Złota Praga opuszcza Europę… i wszyscy się darli, i wszyscy palili cygara, aż mi było niedobrze, i właściwie w ten sposób Wielki Czwartek przesunąłem na wtorek, i przyszedł do mnie przyjaciel z «Tvorby», Pavelka, i rozdawał ostatni numer z Wieżami rażonymi piorunem… także i ja rozdawałem siebie samego, nie żebym sam siebie łamał, bo obnażyłem się raczej w tym eseju, stanowczo za bardzo, w zasadzie jest to mój testament… i stół pełen mych przyjaciół, moich uczniów, gardłował i krzyczał, i każdy palił cygaro, no więc siadłem przy ubikacji i stamtąd miałem widok na kuchnię i na toaletę, młode kobiety przechodziły zawstydzone i skrępowane, a przez drzwi otwarte na korytarz dostawało się tu świeże powietrze…

A w Wielką Środę pojechałem do Kerska, karmiłem moje dzieci, łamałem i rozdawałem grillowanego kurczaka, potem nalałem mleko i łamałem dwie bułki, a kiedy klęczałem, ze stołu głaskał mnie łapką ten mój kociak z białymi skarpeteczkami i białą koszulką, a gdy uniosłem głowę dawał mi buziaczki… nazywa się Szczęściątko i jest moim szczęściem, inny kot mi całusa nie da… Później znowu pojechałem do Pragi i U Tygra środa naprawdę była szkaradna, był tu Amerykanin, który się opił i wciąż się przechwalał, był to Czech, ale czuł się Amerykaninem, i nikogo nie dopuścił do słowa, i sam się sobą zachwycał, i starzy sztamgaści byli zdumieni tą amerykańsko-czeską chełpliwością i bezczelnością, i bez ustanku krzyczał, że ściska Reagana, bo pokonał Moskwę i uczynił go wolnym, że w końcu może wrócić do Domu… krzyczał jestem w Domu! a ja wstydziłem się za niego, niczego tak absurdalnego jeszcze nie widziałem ani nie słyszałem, prosiłem głównego kelnera, aby skoczył za róg na ulicę Bartolomějską i podpisawszy się moim nazwiskiem wypożyczył służbowy pistolet z ostrymi nabojami, że go za chwilę oddam… ale nie pomogło to, bo ten Czecho-Amerykanin był u siebie i dalej wykrzykiwał, jak to Amerykanie pokonali Moskwę, że jest u siebie… wreszcie mu powiedziałem, że tylko jednej rzeczy sobie życzę, żeby go na Karlínie, gdzie teraz mieszka, zabili… ale i to było mało na jego chamstwo… no więc powiedziałem mu… że kiedykolwiek wejdzie do Tygra, ja wyjdę, że nie potrafi się zachować, że zamordował swoim pieprzeniem nasz stół, nasze towarzystwo, że jest aspołeczny… no to się podniósł… miał skórzaną amerykańską kurtkę upstrzoną gwiazdami i amerykańskimi orłami… odszedł jak Judasz, zataczał się… i zrobiło się cicho, i stół sztamgastów odetchnął z ulgą… tłukło mi się serce i był piękny początek czasu wielkanocnego…

Jakże cicho wrócił z emigracji Jarda Hutka, powrócił na ulicę Neklana, nieśmiało zaszedł do gospody, a tam przy stole siedzieli sąsiedzi i grali w karty całkiem tak, jak w nie grali przed laty, gdy Jarda wyjeżdżał do Holandii… Jarda ich pozdrowił a karciarze odpowiedzieli mu «Ahoj, Jardo»… I dalej grali w karty…

Jakże cicho po dwudziestu latach emigracji wrócił na plac Dimitrova pewien mieszkaniec Holešovic... wszedł do fryzjera, cicho się przywitał, a stary fryzjer powiada... «Będzie jak zawsze, prawda... kanadyjski trawnik, nie?»... i porozumiewawczo zamrugał oczami i szczęknął nożyczkami...

W Wielki Czwartek, w dzień moich urodzin, powoli wszedłem na Bulovkę, a pani ordynator skontrolowała mi serce i ciśnienie, no i… wszystko było OK, rozdałem doktorom Podziemne rzeczki… a potem z racji tych moich urodzin zjadłem obiad na Ládví, następnie zjechałem na plac Štrosmajera, kupiłem „Tvorbę” i pojechałem do domu, zdjąłem ubranie i położyłem się, koło piątej wstałem i wsiadłem w autobus, potem przesiadłem się na tramwaj i pojechałem na dół, do Kocoura, usiadłem przy drzwiach, może będę miał szczęście i przyjdzie Kosík albo Pecka? […]

 

z języka czeskiego przełożył Przemysław Dakowicz

 

Cały tekst w aktualnym numerze dwumiesięcznika literackiego „Topos”, poświęconym Bohumilowi Hrabalowi (2025, nr 1–2) - do nabycia w EMPiKach i TUTAJ.

 

O Bohumilu Hrabalu – rozmowa z Václavem Kadlecem

 

 

Przemysław Dakowicz: Jak wyglądał tamten dzień wiosną 1986 roku, gdy po raz pierwszy chwycił pan za klamkę u tamtej furtki w Kersku i po raz pierwszy wszedł na działkę numer 274? Doszło wówczas do kluczowego spotkania, do rozstrzygającej rozmowy – rozstrzygającej przede wszystkim dla pana, ale myślę, że również dla Bohumila Hrabala. Kiedy dokładnie to było – w marcu, kwietniu czy w maju? Był pan sam czy ktoś panu towarzyszył? Jaka była pogoda? Jak wyglądała okolica i jak pana przywitał pisarz? Jestem ciekaw każdego szczegółu.

 

Václav Kadlec: Nie przeceniałbym pamięci starca! Było to najprawdopodobniej w końcu marca 1986, chyba w jakimś związku z urodzinami Hrabala. Jechał tam przede wszystkim mój przyjaciel Jura Charvát, członek Jonáš Klubu (Klub Przyjaciół Teatru Semafor), który to klub pewnego razu zaprosił pana Hrabala na wieczór autorski. Tamto spotkanie było bardzo ciekawe, dołączyłem więc do Jury – chciałem poznać autora osobiście. Jaka była pogoda, naprawdę nie wiem. Otoczenie? Jak to w Kersku – domy i drzewa. Hrabal przywitał nas swoim zwykłym sposobem – przestraszył się i uciekł w las. Poszliśmy za nim i udawaliśmy, że zbieramy grzyby. To mu się spodobało, uspokoił się i zaczął nam opowiadać, jak w okolicznych lasach profesor Smotlacha przeprowadzał eksperymenty mykologiczne. Powiedzieliśmy mu, że przepisujemy sobie jego książki oraz że mielibyśmy możliwość wykonania kserokopii. Potem pan Hrabal zawiózł nas autem do Pragi. Umówiliśmy się, że kiedyś znowu przyjedziemy, żeby obejrzeć teksty, i może coś sobie pożyczymy.

 

PD: Lubił pan jego książki? Znał pan wszystko, co wcześniej opublikował?

 

VK: Dużo czytałem, ale widziałem Hrabala jako jeden z elementów całej ówczesnej czeskiej literatury (Kundera, Škvorecký, Suchý, Vyskočil, Havel...). Na pewno nie znałem całego Hrabala.

 

Drugi HRABALOWSKI numer „Toposu”

 

W roku 2019 zapytałem Krzysztofa Kuczkowskiego, redaktora naczelnego „Toposu”, o możliwość wydania specjalnego, CZESKIEGO numeru pisma. Jego odpowiedź była pozytywna. Czeski zeszyt „Toposu”, przygotowany wspólnie z przyjaciółmi – Andrzejem Babuchowskim, Karolem Maliszewskim, Arturem Nowaczewskim – ukazał się na wiosnę 2020 roku. Głosy czytelników były pozytywne, czeskie bloki tematyczne pojawiły się więc w kolejnych numerach z lat 2020–2025. Najnowszy, prawdopodobnie ostatni z czeskich zeszytów „Toposu”, poświęcony twórczości BOHUMILA HRABALA, ukazał się przed kilkoma dniami. Można go kupić w EMPiKu (w salonach stacjonarnych i on-line) oraz w internetowym sklepie Instytutu Książki. 

Poniżej okładki oraz informacja o zawartości wszystkich numerów dwumiesięcznika literackiego „Topos”, do których przez te lata mogłem przygotować przekłady, rozmowy oraz inne teksty poświęcone czeskiej kulturze i literaturze. Za ów przywilej serdecznie dziękuję Krzysztofowi Kuczkowskiemu i całej redakcji „Toposu”. To były dobre lata.

 

 

„Topos” 2025, nr 1–2

==================

Temat numeru: Bohumil Hrabal

teksty w przekładach Przemysława Dakowicza

BOHUMIL HRABAL, Wiosna; Maj na Połabiu; Scherzo; Co się przytrafi każdemu; Třebicki orchestrion; Faun bez fraka; 24 grudnia 1946; Król północy

BOHUMIL HRABAL, Obrazy, z których żyję [fragment]

BOHUMIL HRABAL, Chodzę po Pradze

BOHUMIL HRABAL, Wesołego Alleluja

Kalarepy i popiół z krematorium. Z VÁCLAVEM KADLECEM o wydawaniu Hrabala rozmawia PRZEMYSŁAW DAKOWICZ

VÁCLAV KADLEC, Lękliwy bohater Bohumil Hrabal

 

Pamiętamy

 

Katyń - 85 lat.  Smoleńsk - 15 lat. 

Esej o ostatniej drodze sióstr Franza Kafki w czeskim „Roczniku Żydowskim”

 

Przemysław Dakowicz

Tři sestry Franze Kafky. 

Poslední cesta

 

Ottla

Franz Kafka v dopise ze 14. srpna 1913 přesvědčoval Felici Bauerovou, že není „rozhodný v jednání“, ani „mimořádně smyslný“, ani „příliš štědrý“. Těmito slovy se vyjádřil ke grafologickému rozboru jeho písma, který provedl v sanatoriu jeden z Feliciných známých. Franz odmítl rovněž tvrzení, že oplývá příznačným zájmem o umění a literaturu, který údajně plyne ze sklonu písmen napsaných jeho rukou. „Nemám žádné literární zájmy, ale jsem literaturou, nejsem ničím jiným a ani nemohu být něčím jiným.“ Jak známo, tato formulace („jsem literaturou“ nebo přesněji „jsem utvořen z literatury“) se dá srovnat pouze se slavným výrokem připisovaným Flaubertovi „Madame Bovary c’est moi“ [Paní Bovaryová jsem já] – jde o předpověď naplňující se v sobě samé: Kafka se stal mýtem, společným majetkem čtenářů a vykladačů jeho prózy, zbanalizovaným znakem tajemství, tváří z minulého století – epochy totalitarismů, masového vraždění v průmyslovém rozsahu, vyhasínání Absolutna. 

 

Pożegnanie z „Twórczością”

Tegoroczne numery styczniowy, lutowy i marcowy „Twórczości” są ostatnimi, do których wybrałem poezję i wszystkie teksty o poezji. Szczególnie cieszy mnie numer lutowy, w którym wiersze autorek ukraińskich, Juliji Musakowskiej, Iryny Szuwałowej i Ołesi Mamczyc, w przekładzie Anety Kamińskiej oraz liryka białoruskiego poety Andreja Chadanowicza w przekładzie Pauliny Ciuckiej skonfrontowane zostały z poezją Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego. Marcowymi tekstami nawiązaliśmy do specjalnego numeru ukraińskiego z czerwca 2022, za którego zawartość merytoryczną i artystyczną byłem osobiście odpowiedzialny.  

 

W ciągu tych trzech i pół roku, które spędziłem w redakcji miesięcznika „Twórczość”, właśnie numery „sąsiedzkie”, poświęcone wybranym wątkom z kultur narodów i państw ościennych, wydają mi się inicjatywą najbardziej udaną i płodną intelektualnie. Jestem wdzięczny za to, że jako redaktor prowadzący miałem możliwość zaprojektowania i wypełnienia tekstami także zeszytu „czeskiego” (2022, nr 11) oraz podwójnego, wakacyjnego zeszytu rymkiewiczowskiego (2022, nr 7-8). 

 

W „Twórczości” odpowiadałem nie tylko za dział poezji i książek poetyckich, lecz również za dwie nowe sfery działalności pisma - za spotkania z Autorkami i Autorkami, które cyklicznie, co kwartał, organizowaliśmy w kawiarni Czytelnik Nowe Wydanie, oraz za YouTube miesięcznika. Stronę z filmami stworzyliśmy bez dodatkowych środków finansowych, bez studia nagraniowego, kierując się myślą, że w dobie, gdy wszyscy posiadamy smartfony wyposażone w kamery, warto oddać inicjatywę Autorkom i Autorom, pokazać Ich twarze, głosy oraz ich najbliższe otoczenie. Za wszystkie niedoskonałości montażu filmów, czołówek, oprawy graficznej odpowiedzialny jestem osobiście. Za współudział i wielowymiarową pomoc w przygotowywaniu spotkań autorskich oraz pozyskiwaniu filmów od Autorek i Autorów dziękuję przede wszystkim redakcyjnym Koleżankom, Paniom Zuzannie Liszewskiej, Anecie Wiatr i Małgorzacie Brodackiej.

O konieczności odejścia z pisma, ze względów zdrowotnych i osobistych, poinformowałem kolegium redakcyjne we wrześniu 2024 roku, nieco później z oficjalną prośbą o rozwiązanie umowy zwróciłem się do dyrektora Instytutu Książki. 31 grudnia 2024 roku był ostatnim dniem mojej obecności w „Twórczości”.

Praca na stanowisku redaktora działu poezji i książek poetyckich, następnie także zastępcy redaktora naczelnego „Twórczości”, była dla mnie honorem i wyzwaniem. Starałem się ją wykonywać najlepiej, jak potrafiłem. Za wszystkie błędne decyzje i pomyłki, których - jak sądzę - nie uniknąłem, przepraszam.

Dziękuję redaktorowi naczelnemu, Doktorowi Mateuszowi Wernerowi, za zaproszenie do pracy w „Twórczości”, za okazane mi zaufanie, za oparcie wszelkich działań redakcji na wolności i dialogu, za realizowanie na łamach pisma wizji kultury jako wielkiego continuum, to znaczy: jako zobowiązania, któremu należy sprostać, wobec którego osobiste ambicje i „interesy” nic nie znaczą.

Wyrazy głębokiej wdzięczności zechcą przyjąć redakcyjne Koleżanki i redakcyjni Koledzy, na czele z nieocenioną sekretarz redakcji, Anetą Wiatr. 

Dziękuję wszystkim Autorkom i Autorom, którzy zechcieli mi powierzyć swoje teksty. 

 

Rozmowa w miesięczniku czeskich gmin żydowskich „Roš chodeš”

 

111. rocznica narodzin Bohumila Hrabala - zapowiedź nowych tłumaczeń

 

28 marca 2025 mija 111. rocznica przyjścia na świat autora Zbyt głośnej samotności.

Dzięki życzliwości redaktorów mogłem ją uczcić nowymi tłumaczeniami i rozmowami.

W TOPOSIE (2025, nr 1-2; wyjdzie w przyszłym tygodniu) nieznane polskiemu czytelnikowi wiersze i proza oraz rozmowa z Václavem Kadlecem, łącznie przeszło 50 stron. 

Na łamach TYGLA KULTURY  (2024, nr 2; na półkach księgarń w najbliższych tygodniach) przeprowadzona wspólnie z Milošem Doležalem rozmowa z prof. Josefem Zumrem o jego przyjaźni z Hrabalem.

 

 

Ze styczniowej Pragi - fotografie od Przyjaciół

 

Praga, styczeń 2025 roku. 

Projekcja filmu Sestry Franze Kafky v ghettu Litzmannstadt.

 

sala kinowa Biblioteki Miasta Pragi, tuż przed projekcją

 

Zaproszenie do Milanówka

 

 

Rozmowa w Czeskim Radiu

 

Rozmowy z Petrem Viziną w Czeskim Radiu Plus, która odbyła się w związku z praską projekcją filmu Siostry Franza Kafki w getcie Liztmannstadt można wysłuchać TUTAJ.