[Fragment książki HRABAL. OSTATNIE LATA, która ukaże się w tym roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego]
 |
| Wieczór po wręczeniu Nagrody Literackiej Grinzane Cavour. Bohumil Hrabal, Susanne Roth i Tomáš Mazal. [fot. z arch. T. Mazala] |
PRZEMYSŁAW DAKOWICZ: Czy Hrabal rzeczywiście był zgłaszany do literackiej Nagrody Nobla? Coś na ten temat mówił? Zazwyczaj jest to bardzo skomplikowana dyplomatyczna kampania.
TOMÁŠ MAZAL: O tym, że będzie kandydatem do Nobla, nieoficjalnie się wspominało. Była to kwestia dość specyficzna – kto kogo zgłaszał i dlaczego. Przede wszystkim Václav Havel, którego zawsze będę darzył szacunkiem, no więc on sam i jego przyjaciele uważali, że Nobel powinien przypaść jemu. Albo w dziedzinie literatury albo za działania na rzecz pokoju. To oznacza, że krąg Havla i Zamku Hrabala nie proponował. Związek Pisarzy także stanowczo nie był za Hrabalem. Mówili: myśmy nie mogli publikować, on mógł to robić również za komunistów! Mieli Evę Kantůrkovą, Ivana Klímę i wielu innych dysydentów. Hrabal był im w pewien sposób niemiły.
– Ostatecznie zgłoszono jego kandydaturę.
– Propozycja wyszła z senatu, myślę, że mocno się do tego przyczynił Jan Zahradníček, syn poety Zahradníčka, który był senatorem i czasem przysiadał się do nas U Tygra, w garniturze i krawacie. Hrabal myślał najpierw, że ma do czynienia z funkcjonariuszem tajnej policji. Kiedy się dowiedział, że to syn poety Zahradníčka, zawsze Jana serdecznie witał.
– Hrabal coś mówił o Janie Zahradníčku? Czytał tego katolickiego autora, de facto zamęczonego przez komunistów (Zahradníček zmarł przecież niedługo po powrocie z więzienia)? Bardzo ważny był dla Hrabala Jakub Deml, który z Zahradníčkiem się przyjaźnił, uważał go za największego chrześcijańskiego poetę w Czechach.
– O Zahradníčku Hrabal z pewnością wiedział, ale nigdyśmy o nim nie rozmawiali. Po pierwsze nie było powodu, a poza tym Zahradníček to inna droga życiowa i całkiem odmienna poetyka.
– O Demlu mówiliście? Zapomniane światło Hrabal miał za arcydzieło. Podzielam jego opinię.
– O ile pamiętam, o Jakubie Demlu kilka razy rozmawialiśmy, ale bardzo ogólnie. W Zapomnianym świetle, które Hrabal wychwalał w jednym z tekstów, jego zainteresowanie wzbudziła przede wszystkim forma, sposób, w jaki Deml to napisał. Specyficznie Demlowski „krzyk“ czy, by tak rzec, „skarga“. Zresztą takie było również osobiste życie Demla, skonfliktowanego z klerem i z całym światem. Myślę, że to Hrabalowi odpowiadało.
– W kwietniu 1995 autor Wesel w domu, czeski kandydat do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, po raz drugi w życiu staje się „pisarzem w likwidacji“. Teraz już niedwołalnie – kończy z pisaniem. Czy różnica między Hrabalem piszącym a niepiszącym była dostrzegalna? Dało się tę egzystencjalną zmianę jakoś odczuć?
– Nie było absolutnie żadnej różnicy! Ani on tego nie czuł, ani my.
– Jak to?
– Po pierwsze, wciąż wychodziły kolejne książki, których wcześniej nie mógł publikować, oraz reedycje tomów znanych. Stosunkowo wiele książek ukazywało się za granicą, w rozmaitych krajach. Zaczęły wychodzić Pisma zebrane, no i od roku 1990 regularnie były te prestiżowe nagrody, w kraju i na świecie – Narodowa Nagroda Republiki Czeskiej, francuski Order Sztuki i Literatury, Nagroda Georga Theinera, Nagroda Jaroslava Seiferta, wielka włoska nagroda Grinzane Cavour (za „życie poświęcone literaturze“), doktorat honoris causa Uniwersytecie w Padwie, Medal Za Zasługi na Zamku Praskim. Wokół Hrabala wciąż coś się działo, włącznie z ekranizowaniem Zbyt głośnej samotności. Ruchu wokół niego było aż za wiele – a czy coś pisze, czy nie pisze, tego praktycznie nikt nie wiedział, nikt o to nie pytał. Przecież wie pan, ile to trwa, zanim nowa książka trafi od wydawcy do czytelnika i zanim się o niej w ogóle zacznie mówić. Na przykład o „listach do Kwiecieńki“, których część wyszła jedynie w formie tych wątłych zeszycików, większość czytelników nie miała pojęcia.
– Rzeczywiście, lata 1990–1997 to epoka największego wydawniczego sukcesu Hrabala. Wciąż coś nowego się ukazuje. Większość pisarzy uznałaby, że dwie, trzy książki w ciągu siedmiu lat to dużo. Ta pierwsza dekada wolności musiała być także – do pewnego stopnia – okresem inflacji twórczości Bohumila Hrabala...
– Sam początek lat
90., ten największy rozkwit wydawnictw (zaczęło działać bardzo wielu nowych
prywatnych nakładców) – wiązał się także, w pewien sposób, z inflacją wszystkich
„zakazanych“ albo „emigracyjnych“ pisarzy. Ma to swoją logikę. Czytelnicy byli „głodni“
wszystkiego, co za komunizmu nie mogło się ukazać, wydawcy liczyli zaś na znaczne
zyski – nakłady (a więc i zyski) były naprawdę ogromne, przesadne. Ale łatwo
się domyślić, że im więcej niewydanych książek miał w szufladzie „zakazany
autor“, tym więcej ich wychodziło jednocześnie. Rezultaty tego zjawiska widoczne
były już po paru latach – antykwariaty zapełniły się nagle tomami Vaculíka, Havla,
Klímy, Škvoreckiego, Lustiga… i, oczywiście, Hrabala. Rynek się nasycił, kto
chciał, w książki się zaopatrzył. I dopiero z dzisiejszej perspektywy da
się stwierdzić, że to, co wartościowe, co wciąż cieszy się zainteresowaniem czytelników
– że tylko to przetrwało. Mam na myśli przede wszystkim nowe generacje odbiorców!
To czytelnicy decydują, co chcą czytać, a wydawca jakoś na to reaguje. Naturalnie,
nakłady są już bardzo niskie, odpowiadające potrzebom rynku. Ale są! Kiedy już
przetoczyła się fala tamtej, dotykającej nie tylko Hrabala, inflacji – ostatecznie
wszystko się jakoś wyregulowało i Hrabal (w odróżnieniu od części autorów)
ukazuje się również dzisiaj. A przecież nie wspominamy o Polsce, Węgrzech, Włoszech,
Chinach (!) i Ameryce. To dobra wiadomość – że Hrabalowska poetyka wciąż rezonuje,
że jest słyszalna i wciąż ma zdolność przyciągania (za granicą, w nowych przekładach). [...]
CZYTAJ TAKŻE:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz