Rozmowa z Adrianą Szymańską

 

Fotorelacja ze spotkania z autorkami i autorami „Twórczości”

 

15 grudnia 2023, kawiarnia Czytelnik Nowe Wydanie 

Goście specjalni: Adriana Szymańska, Zbigniew Mentzel, Eliza Studzińska, Janusz Zalewski

 

Josef Škvorecký - dialogi o autorze „Przypadków inżyniera ludzkich dusz”

 

Najbardziej niezwykłym – i zarazem najbardziej stresującym – elementem pracy nad programem poświęconym twórczości Josefa Škvoreckiego, były rozmowy z czeskimi pisarzami i badaczami literatury. 

Wędrówka po Náchodzie z Tomášem Mazalem oraz wizyty w domu Josefa Kroutvotra, w Památníku národního písemnictví (u Petra Kotýka) oraz na Wydzale Filozoficznym Uniwersytetu Karola (u prof. Michaela Špirita) i dialogi, które prowadziliśmy, na długo pozostaną w mojej pamięci.

Dziękuję autorowi zdjęć, Konradowi Wasilewskiemu, za inwencję i cierpliwość. Dziękuję całej ekipie programu Sądy Przesądy: W powiększeniu - za zaufanie. Rad jestem, że mogłem pomóc. 

 

Trzecie TWÓRCZOŚCIOWE DIALOGI - serdecznie zapraszamy!

 

 

Josef Škvorecký - wędrówka śladami autora „Tchórzy” (cz. 2.: Náchod, Lipí, Praga)

 

W gościnie u Josefa Kroutvora. Rozmawiamy o Škvoreckim. Fot. Konrad Wasilewski

Náchod, kościół św. Wawrzyńca - miejsce chrztu Škvoreckiego

 

Josef Škvorecký - wędrówka śladami autora „Tchórzy” (cz. 1.: Náchod, Port Arthur)

 

 

Siedzieliśmy w Port Arthur i Benno powiedział:

– A więc rewolucja zostaje przełożona na świętego Dygdy.

– No – powiedziałem i wsadziłem stroik do ust. – Z przyczyn technicznych, co nie? [...]

                                                                                          [Josef Škvorecký, Tchórze]

Tomáš Mazal i Konrad Wasilewski

 

Tomáš Mazal przed wejściem do restauracji Port Arthur

Poezja i krytyka - rozmowa z Karolem Maliszewskim

 

 

Sara Alicja Gołąb-Grynberg - rozmowa z Anną Ciałowicz

 

 

Tymoteusz Karpowicz - rozmowa z Janem Stolarczykiem

 

 

Zaproszenie do Wrocławia

 

 

WROCŁAWSKIE TARGI DOBRYCH KSIĄŻEK

Hala Stulecia, ul. Wystawowa 1 we Wrocławiu

1 grudnia (piątek), godz. 16:15, Rotunda nr 11 – spotkanie z Marią Woś wokół książki LeoPolka poprowadzi Przemysław Dakowicz

 

 

Zaproszenie do Warszawy

 

Zaproszenie do Torunia

 

 

Rozmowa o twórczości J. M. Rymkiewicza na łamach „Nowych Książek” (2023, nr 11)

[…]

Marzena Woźniak-Łabieniec: Sądzę, że metafizyka rozumiana jako tęsknota za ideami Platońskimi nigdy nie znikała z pola widzenia poezji, choć ich twórca wygnał poetów ze swego idealnego państwa. Tyle że była ona werbalizowana poprzez użycie różnych dykcji. Powiedziałabym, że Rymkiewicz jest raczej ogniwem. On sam inspirował się metafizycznymi poszukiwaniami znakomitych poprzedników: we wczesnej twórczości Czesławem Miłoszem, w późniejszej Bolesławem Leśmianem. Warto zauważyć, że choć obaj nicują podszewkę świata – każdy robi to na swój sposób. Miłosz poprzez użycie dykcji wysokiej, Leśmian poprzez karnawalizację tematyki śmierci. W ostatnich latach ta druga opcja była Rymkiewiczowi znacznie bliższa. Ale – co ciekawe – obaj poprzednicy nie dają odpowiedzi. Ich poezja nie rozstrzyga, tylko stawia pytania i podobnie czyni autor Mojego dzieła pośmiertnego (dla mnie bardzo ciekawym „tryptykiem” dialogicznym, świadczącym o koincydencji filozofii i poezji w tym temacie są: esej Kołakowskiego Jeśli Boga nie ma…, wiersz Rymkiewicza Jeśli nie istnieje i Miłosza Jeżeli nie ma). Wśród tych, którzy przepracowali lekcję autora Czym jest klasycyzm? widziałabym natomiast między innymi Krzysztofa Koehlera z pokolenia „bruLionu” czy nieco młodszych Wojciecha Wencla i Dariusza Suskę. Sam Rymkiewicz zresztą dialogował z następcami. Jeden z wierszy poświęcił Przemysławowi Dakowiczowi jako autorowi Afazji polskiej. To ważne, bo tym, co zwraca szczególną uwagę u Rymkiewicza, jest wywodzenie diagnoz i uniwersalnych pytań metafizycznych z historycznych doświadczeń jednostek bądź narodów. Oczywiście Rymkiewicz klasycysta ma świadomość (na tym zresztą zasadza się jego program), że uniwersalne pytania o sens istnienia, zasadę świata, Boga, łączą twórców przez pokolenia. Młoda poezja ponawia te pytania własnym językiem, włączając się w ten międzypokoleniowy dialog. To zatem nie tylko klasycyzm barokowy, ale i czerpiący z romantyzmu i współczesności, choć poeta pozostaje nieufny wobec awangardy.

 

Nazywam się Wiktoria Amelina. Nazywam się Wołodymyr Wakułenko

 

 

Dopiero po 24 lutego 2022 roku Wiktoria Amelina odbyła w Polsce kilka spotkań autorskich. Nie było to możliwe zaraz po ukazaniu się przekładu jej powieści Dom dla Doma – trwała wówczas pandemia. Wojna rosyjsko-ukraińska wzmogła zainteresowanie kulturą i literaturą naszych południowowschodnich sąsiadów, pilnie nadrabialiśmy więc pandemiczne zaległości. Ze spotkań w Gorlicach, Wrocławiu, Sejnach pozostały krótsze lub dłuższe nagrania. Uwagę widza przyciąga w tych filmach jeden szczegół – mimika pochodzącej ze Lwowa trzydziestosiedmioletniej pisarki, jej skupiona twarz, która pozostaje poważna nawet wtedy, gdy Amelina się uśmiecha. Czyni to rzadko i, by tak rzec, połowicznie czy fragmentarycznie, niejako pod przymusem – jakby ciężar niesiony przez tę jasną osobę był tak dotkliwy, że nigdy nie daje o sobie zapomnieć. Wiktoria Amelina, mimo że siedzi na krześle i z namysłem odpowiada na stawiane jej pytania, przebywa daleko stąd. I jest bezbrzeżnie smutna, smutna – nie wiem, jak to inaczej ująć – egzystencjalnie i historiozoficznie. Jakby była podmiotem jednego z jej ulubionych (bolesne musiało to być ulubienie) wierszy Wasyla Stusa, zaczynającego się od słów „Wokoło mnie – cmentarz dusz”.

Stus, przez wielu uważany za najwybitniejszego spośród dwudziestowiecznych poetów Ukrainy,  ostro przeciwstawiał się antyukraińskiej polityce ZSRS – skazano go za „agitację i propagandę antysowiecką”. Wiersz, o którym mowa, napisał w roku 1976, gdy przebywał w łagrze w Mordowii. Po pięciu latach kolonii karnej i dwóch latach zesłania na Kołymę wrócił do Kijowa. Już w 1980 roku usłyszał kolejny wyrok. Skierowano go do obozu Kuczimo w Permie, gdzie pięć lat później zmarł. Jego obrońca z urzędu domagał się dla Stusa kary wyższej niż prokurator. Nazywał się Wiktor Medwedczuk. W formalnie niepodległej Ukrainie stanie się jednym z najbogatszych i najbardziej wpływowych oligarchów oraz politycznym reprezentantem opcji prorosyjskiej. Jego córkę Darię do chrztu będą trzymać Władimir Putin i żona Dmitrija Miedwiediewa, Świetłana.

Utwór *** [Wokoło mnie – cmentarz dusz…] traktuje o szczególnego rodzaju samotności. Człowiek świadomy „grozy wieków” daremnie szuka pocieszenia wśród rozległych pól północy, które dla tak wielu stały się miejscem ostatniego spoczynku. Jeśli w prostych (lecz symbolicznych) obrazach składających się na ten wiersz odnaleźć można jakiekolwiek pocieszenie, to tylko za sprawą gry intertekstualnej – chodzi o nawiązanie do jednego z najsłynniejszych wierszy Borysa Pasternaka, Noc zimowa, dobrze znanego wszystkim czytelnikom powieści Doktor Żywago. Daję tu zaledwie fragment tekstu poety tak bliskiego młodemu Stusowi (w przekładzie Seweryna Pollaka):

 

Po całej ziemi wciąż śnieżyło,

Wszędzie śnieg leciał,

Świeca na stole się paliła,

Płonęła świeca.

 

Jak gęste roje muszek w lecie

Lecą na płomień,

Tak płatków rój ze dworu leciał

Ku ramie w oknie.

 

Do szyby zamieć się lepiła

W kręgach i krezach,

Świeca na stole się paliła,

Płonęła świeca.

 

U Pasternaka światło świecy, stanowiące wątłą zaporę przed chłodem zewnętrznego świata, towarzyszy kochankom, oświetlając (i ocieniając zarazem) akt miłosnego zbliżenia. U Stusa Pasternakowsko-Żywagowska fraza zostaje powtórzona: „Świeca płonie. Płonie świeca” (Свіча горить. Горить свіча). Zyskuje wszakże odmienne znaczenie – wątły płomień staje się „świadkiem” zmagań z samotnością, jakie podejmuje jednostka postawiona wobec nieludzkiej historii i, niczym Diogenes z Synopy, poszukująca „człowieka” (który byłby zdolny pojąć jej doświadczenie, przyczyniając się w ten sposób do jej ponownego zakorzenienia w rzeczywistości, zadomowienia się w świecie).

Drugie TWÓRCZOŚCIOWE DIALOGI - serdecznie zapraszamy!

 

 

O tekstach Tadeusza Różewicza z epoki stalinizmu w kwartalniku „Litteraria Copernicana” (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

 

„To także Różewicz”... Autor Niepokoju jako pisarz dla młodzieży. 

(O pewnym mniej znanym epizodzie z epoki stalinizmu)

 

[pełen tekst TUTAJ]

 

Kiedy – trzy lata po śmierci Stalina – w komunistycznym państwie polskim ostatecznie skończył się stalinizm, a w literaturze i sztuce przestała obowiązywać doktryna socrealizmu, Kazimierz Wyka mógł nareszcie, na fali odwilżowych rozliczeń, napisać kilka słów prawdy o spustoszeniu, jakie mechaniczne naśladowanie wzorców sowieckich poczyniło w warsztacie tych twórców, którzy nie będąc socrealistami z przekonania czy z cynicznej kalkulacji, zdecydowali się iść na artystyczne kompromisy i włączyć się w główny nurt ideologiczno-polityczny lat 1949–1955. W szkicu Zaległe tomy Różewicza stwierdzał zasadniczą odmienność dwóch etapów tej twórczości – przed cezurą roku 1949 i po niej:

Kto pragnie śledzić niszczycielskie skutki jednego tylko wzorca narzucanego […] wszystkim poetom bez względu na ich indywidualności, kto pragnie ujrzeć skutki gwałtu, na jaki w dobrej wierze sam poeta przyzwolił, ten niechaj czyta dzisiaj kolejne zbiory Różewicza. W sposób klinicznie dokładny i patologicznie doskonały skutki te odnajdzie.

Odnosząc się do tomów poetyckich Pięć poematów, Czas który idzie i Srebrny kłos, krytykował jednak nie tyle samego poetę, ile zarządców kultury, którzy wymogli na twórcach korektę (w przypadku pisarzy ideologicznie „dojrzalszych”) lub rewolucyjną przemianę (w odniesieniu do „mniej wyrobionych” politycznie) w zakresie tematów i metod twórczych. „Byłoby rzeczą głęboko niesprawiedliwą – przekonywał – Różewiczowi samemu, a nie sprawcom, wystawiać dzisiaj rachunek za poczucie zażenowania i wstydu, jakie ogarnia latem 1956 przy czytaniu tych zbiorów” (Wyka 1977: 104). Trzy książki poetyckie z lat 1950–1955, przede wszystkim Czas który idzie, nazywał „klinicznym preparatem” i zacytowawszy fragment jednego z wierszy („Odwróćmy od przeszłości nasze puste oczy. Nad nami gołąb biały w świetle piórka moczy.”), konstatował ironicznie: „To nie rymowanka z «Płomyczka». To także Różewicz” (Wyka 1977: 105).

 

Nazywam się Nachum Grzywacz. Nazywam się Dawid Graber

 [źródło tekstu: „Twórczość” 2023, nr 9]

 

 

Fragment testamentu Nachuma Grzywacza [źródło: ŻIH]

Niemców nie obchodziło, co Żyd robi u siebie w domu.

Więc Żyd wziął się właśnie do pisania.

Emanuel Ringelblum

 

Sierpniowe noce bywają u nas niemal tropikalne. Gdy zapisuję te słowa, jest właśnie jedna z nich – temperatura powyżej dwudziestu pięciu stopni Celsjusza, człowiek przewraca się w łóżku z boku na bok, wstaje, pije wodę, przez otwarte okno wpatruje się w rozgwieżdżone niebo i z trwogą myśli o kolejnym dniu, wreszcie zapala lampkę przy biurku, by półprzytomnym wzrokiem zacząć wodzić po równych szeregach liter i próbować rozpalonymi dłońmi wystukać kilka akapitów na klawiaturze komputera.

Jaka była tamta ICH noc, spędzona na ciężkiej pracy fizycznej i przenoszeniu na papier ostatnich słów, które wraz z setkami dokumentów złożyli w metalowych pudłach i zakopali pod podłogą – czy równie upalna? W piwnicy dawnej szkoły im. Borochowa panował raczej przyjemny chłód. Płonęły świece? Lampy naftowe? A może zdecydowali się zapalić żarówki – bo nie było tam żadnych okien, okienek, lufcików, przez które ktoś mógłby ich dostrzec z zewnątrz? Pracowali w ciszy czy rozmawiali? O czym? Dzielili się informacjami z minionych godzin? 2 sierpnia na ulicy Nowolipki mordowano. Zresztą i po zmroku nie było spokojnie. Abraham Lewin, który mieszkanie miał po przeciwnej stronie ulicy, pod numerem 25, bliżej kościoła św. Augustyna, zanotował następnego dnia: „Trzynasty dzień rzezi. Straszna, widmowa noc. Bezustanna strzelanina […]. Nie mogłem zmrużyć oka”. Więc raczej milczeli, i wsłuchując się w kanonadę, w ludzkie krzyki, pracowali łopatami, by zdążyć, by wykonać zadanie, z którego wagi wszyscy zdawali sobie sprawę. Nauczyciel (38 lat) i dwóch byłych uczniów (19 i niespełna 18 lat). Lichtensztajn. Graber. Grzywacz.

Od 22 lipca trwała w Warszawie die Grosse Aktion – pierwszy etap faktycznej likwidacji getta. Każdego dnia co najmniej sześć tysięcy osób prowadzono na tak zwany Umschlagplatz, by następnie w nieludzkich warunkach przewieźć je pociągami do niemieckiego obozu śmierci w Treblince i tam zamordować. 

 

Miesięcznik „Twórczość” w serwisie YouTube

 

Aby przenieść się na stronę, wystarczy kliknąć TUTAJ.

 

 

Nowe wiersze we wrześniowym numerze "Twórczości"

 

 

Am Nehr

 

Obłoki białe wzdłuż błękitu

Nieczułą dłonią przesuwane,

Liście i trawy, które ostry

Prześwietla w porze świtu promień,

 

Grające w łąkach senne świerszcze

Z suchym brzemieniem na odwłokach,

Mrówki idące w karawanach,

Gdzie ciemnym światłem świecą błota,

 

Bydło wśród pól po ścieżce wąskiej

Kroczące skądś od wodopoju

Z goryczą tamtej wody w pyskach

I parujące góry gnoju,

 

Ludzie na moście – w czarnym nurcie,

Co w głębi zimnym ogniem płonie,

Odbite twarze, które nigdy

Już nie zostaną powtórzone.

 

 

Żydowski numer miesięcznika "Twórczość"

 

Z radością anonsuję wrześniowy numer "Twórczości". Jest w nim wiele interesujących tekstów, lecz - jako redaktor działu poezji - ze szczególnym wzruszeniem zachęcam Państwa do lektury wierszy Haliny Birenbaum, która przed kilkoma dniami obchodziła 94. urodziny. 

 

 

Rymkiewicz. Encyklopedia - wystawa w Muzeum Literatury w Warszawie

 

Autorzy wystawy:

Kurator wystawy: Izabela Michalska, Fundacja Evviva L’Arte/Festiwal Rymkiewiczowski

Scenariusz: Przemysław Dakowicz, Izabela Michalska, Jakub Wolak, Jerzy Ziemacki

Konsultacja historycznoliteracka: Przemysław Dakowicz (Uniwersytet Łódzki)

Koordynacja ze strony Muzeum Literatury: Anna Lipa, Izabela Zychowicz

Scenariusz spaceru literackiego: Jerzy Ziemacki

Opracowanie materiałów audiowizualnych: Daria Chibner, Marcin Jania

Projekt scenografii: Dariusz Kunowski

Projekt grafik: Norbert Strukow

Realizacja: Tomasz Marzec, Pracownia plastyczna Kontra

Więcej informacji na stronach Muzeum Literatury:

https://muzeumliteratury.pl/wystawa-rymkiewicz-encyklopedia/